Ηλιοστάσια

 Ηλιοστάσια

Η λέξη προέρχεται από το «ήλιος» και το «στέκομαι»/«στάση» επειδή κοντά στα ηλιοστάσια (λίγες ημέρες πριν ή μετά) ο Ήλιος φαίνεται να επιβραδύνει τη φαινομενική κίνησή του προς τα βόρεια ή προς τα νότια, μέχρι που την ημέρα του ηλιοστασίου αυτή η κίνηση μηδενίζεται και αντιστρέφεται.

Σε δύο στιγμές κάθε χρόνο - αυτό που ονομάζουμε ηλιοστάσια - ο άξονας της Γης στρέφεται πιο κοντά προς τον ήλιο. Το ημισφαίριο κλίνει περισσότερο προς το αστέρι μας και έτσι έχει την μεγαλύτερη μέρα, ενώ το ημισφαίριο που έχει κλίση μακριά από τον ήλιο έχει τη μακρύτερη νύχτα του. Κατά τη διάρκεια του θερινού ηλιοστασίου του Βόρειου Ημισφαιρίου - το οποίο πάντοτε πέφτει γύρω στις 21 Ιουνίου - το νότιο ημισφαίριο έχει το χειμερινό του ηλιοστάσιο. Ομοίως, κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου του Βόρειου Ημισφαιρίου - το οποίο πέφτει γύρω στις 22 Δεκεμβρίου - το νότιο ημισφαίριο έχει το καλοκαιρινό του ηλιοστάσιο.

Τι είναι το Θερινό Ηλιοστάσιο; 

Το θερινό ηλιοστάσιο σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη του καλοκαιριού. Φέρνει τη μεγαλύτερη ημέρα και τη μικρότερη νύχτα του έτους για το 88% των ανθρώπων της Γης που ζουν στο Βόρειο Ημισφαίριο. Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο παρακολουθούν την αλλαγή εποχής με φωτιές, φεστιβάλ και εορταστικές εκδηλώσεις 

Οι αστρονόμοι μπορούν να υπολογίσουν την ακριβή στιγμή για το ηλιοστάσιο, όταν η Γη φτάσει στο σημείο της τροχιάς της, όπου ο Βόρειος Πόλος θα βρίσκεται σε γωνία πιο κοντά στον ήλιο.  Από τη Γη, ο ήλιος θα εμφανιστεί πιο βόρεια σε σχέση με τα αστέρια. Οι άνθρωποι που ζουν στο Τροπικό του Καρκίνου, 23,5 μοίρες βόρεια του Ισημερινού, θα δουν τον ήλιο να περνάει ευθεία από πάνω τους το μεσημέρι. Για έξι μήνες ο ήλιος κάθε μέρα θα φαίνεται ότι κινείται νοτιότερα, θα φτάσει στο νότιο άκρο του και θα περάσει πάνω από τον Τροπικό του Αιγόκερω.  Οι βόρειοι κάτοικοι θα περάσουν τις πιο σύντομες μέρες και πιο μεγάλες νύχτες του έτους, στο χειμερινό ηλιοστάσιο.

Η γωνία του ήλιου σε σχέση με τον ισημερινό της Γης μεταβάλλεται τόσο αργά κοντά στα ηλιοστάσια που, χωρίς όργανα, η στροφή είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτή για περίπου 10 ημέρες. Αυτή είναι η προέλευση της λέξης ηλιοστάσιο, που σημαίνει "ηλιακή ακινησία".

Αυτή η αργή μετατόπιση σημαίνει ότι η 21η Ιουνίου είναι μόνο περίπου 1 δευτερόλεπτο μεγαλύτερη από τις 20 Ιουνίου στα μέσα βόρεια γεωγραφικά πλάτη. Θα χρειαστεί περίπου μια εβδομάδα πριν να υπάρξει μια αλλαγή πάνω από ένα λεπτό στην υπολογισμένη διάρκεια φωτός της ημέρας. Ακόμη και αυτή είναι μια προσέγγιση - η ατμόσφαιρα της Γης καμπυλώνει το φως στον ορίζοντα σε διαφορετικές ποσότητες, ανάλογα με τον καιρό, που μπορεί να επιφέρει αλλαγές πάνω από ένα λεπτό για την ανατολή και το ηλιοβασίλεμα.

Τα ηλιοστάσια συμβαίνουν επειδή ο άξονας περιστροφής της γης είναι κεκλιμένος περίπου 23,4 μοίρες σε σχέση με την τροχιά της Γης γύρω από τον ήλιο. Αυτή η κλίση οδηγεί τις εποχές του πλανήτη μας, καθώς τα βόρεια και νότια ημισφαίρια δέχονται άνισες ποσότητες ηλιακού φωτός κατά τη διάρκεια ενός έτους. Από τον Μάρτιο έως τον Σεπτέμβριο, το Βόρειο Ημισφαίριο έχει κλίση περισσότερο προς τον ήλιο, οδηγώντας την άνοιξη και το καλοκαίρι. Από το Σεπτέμβριο έως τον Μάρτιο, το Βόρειο Ημισφαίριο έχει κλίση μακριά, έτσι αισθάνεται το φθινόπωρο και τον χειμώνα. Οι εποχές του νότιου ημισφαιρίου αντιστρέφονται.

Το χειμερινό ηλιοστάσιο είναι μια απόλαυση για βαμπίρ. Καμία άλλη νύχτα δεν είναι μεγαλύτερη και καμία άλλη ημέρα δεν είναι μικρότερη. Αλλά επίσης σημαίνει ότι οι επόμενες μέρες γίνονται μακρύτερες.

Κατά την στιγμή του ηλιοστασίου, ο ήλιος θα είναι κατευθείαν σε 23,5 μοίρες στο νότιο γεωγραφικό πλάτος και η αξονική κλίση της Γης θα είναι όσο το δυνατόν πιο μακριά από τον ήλιο.

Όταν ο Ήλιος κάνει τελικά την εμφάνισή του στο βόρειο ημισφαίριο, διατηρεί χαμηλό προφίλ. Στο χειμερινό ηλιοστάσιο ο ήλιος ακολουθεί το χαμηλότερο μονοπάτι του χρόνου στον ουρανό του βόρειου ημισφαιρίου.

Για τους κατοίκους του σύγχρονου κόσμου, το ηλιοστάσιο δεν είναι παρά ένα γεγονός, μια περιέργεια, όμως στην αρχαιότητα ήταν ζωτικής σημασίας.

Στο βόρειο ημισφαίριο, γνωρίζοντας πότε θα αρχίσουν να επιμηκύνονται οι σκοτεινές μέρες του χειμώνα, έδινε ελπίδα στους ανθρώπους που προσπαθούσαν με τη συγκομιδή του προηγούμενου έτους να πολεμήσουν την πείνα για μερικούς ακόμη μήνες.

Οι γιορτές, τόσο οι αρχαίες όσο και οι σύγχρονες, σημάδεψαν το χειμερινό ηλιοστάσιο. Η μέρα του ηλιοστασίου ήταν τόσο σημαντική, που μερικές από τις αρχαιότερες μνημειακές δομές της ανθρωπότητας ευθυγραμμίζονταν με την άνοδο ή τη θέση του ήλιου στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Το Stonehenge στην Αγγλία, για παράδειγμα, είναι ευθυγραμμισμένο με το χειμερινό ηλιοστάσιο, Από τον κύκλο των λίθων του Stonehenge, ο ήλιος θα ανέβει κατευθείαν πάνω σε μια αρχαία λεωφόρο που οδηγεί στα  βορειοανατολικά στο ηλιοστάσιο. Γνωρίζουμε ελάχιστα για τους ανθρώπους που έχτισαν το Stonehenge ή γιατί κατέβαλαν τόσο μεγάλη προσπάθεια για να το κατασκευάσουν - μετακινώντας πέτρες πολλών τόνων μέχρι 140 μίλια μακριά. Το Karnak στην Αίγυπτο κατασκευάστηκε σε ευθυγράμμιση με το χειμερινό ηλιοστάσιο στο Λούξορ, πριν από περισσότερα από 4.000 χρόνια. Παρόμοιες ευθυγραμμίσεις μπορούν να παρατηρηθούν στο Angkor Wat στην Καμπότζη και στο Machu Picchu και το Chankillo στο Περού αποκαλύπτουν ότι οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν επισημάνει τα ταξίδια του ήλιου προς βορά και νότο για περισσότερα από 5.000 χρόνια.  Όλα αυτά για να σηματοδοτήσουν το σημείο στον ορίζοντα όπου ο ήλιος επιστρέφει κάθε χρόνο για να ξεκουραστεί για λίγο πριν μετακινηθεί ξανά προς τον νότο. Ίσως αυτοί, όπως και εμείς, γιόρταζαν αυτό το μήνυμα της επόμενης αλλαγής εποχών.

Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Saturnalia γύρω από το χρόνο του ηλιοστασίου με γλέντι και μια κοινωνική “ανατροπή“ στην οποία οι άρχοντες υπηρετούσαν τους δούλους.

Άλλες βόρειες, γερμανικές και νορβηγικές φυλές γιόρταζαν το Yule με το κάψιμο ενός τεράστιου κορμού προς τιμήν του Thor, ή του Οντίν, μια παράδοση που μερικοί διατηρούν ακόμα.

Οι σύγχρονες χριστιανικές γιορτές των Χριστουγέννων συμπίπτουν κοντά στο χειμερινό ηλιοστάσιο και  κάποιοι είχαν προτείνει  να οριστεί η 25η Δεκεμβρίου ως η ημερρα γέννησης του Ιησού από τη Ναζαρέτ σε σχέση με τους αρχαίους εορτασμούς εκείνης της ημέρας, όπως το ρωμαϊκό Sol invictus ή το Invincible Sun (Ανίκητος Ήλιος).

Μπορείτε επίσης να σκεφτείτε για τα ηλιοστάσια με σχέση από που εμφανίζεται ο ήλιος στην Γη.

Όταν πρόκειται για θερινό ηλιοστάσιο στο βόρειο ημισφαίριο, ο ήλιος εμφανίζεται κατευθείαν πάνω από τον Τροπικό του Καρκίνου, το γεωγραφικό πλάτος στις 23,5 μοίρες βόρεια. (Αυτό είναι όσο πιο βόρεια μπορείτε να πάτε και να βλέπετε ακόμα τον ήλιο κατευθείαν πάνω από το κεφάλι σας). Κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου του Βόρειου Ημισφαιρίου, ο ήλιος εμφανίζεται ακριβώς πάνω από τον Τροπικό του Αιγόκερου, την εικόνα απέναντι από τον τροπικό του Καρκίνου.

Η Γη δεν είναι ο μόνος πλανήτης με ηλιοστάσια και ισημερίες. Τα έχει κάθε πλανήτης με κεκλιμένο άξονα περιστροφής. Στην πραγματικότητα, οι πλανητικοί επιστήμονες χρησιμοποιούν ηλιοστάσια και ισημερίες για να ορίσουν "εποχές" για άλλους πλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα.

Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι οι εποχές των άλλων πλανητών δεν εξισώνονται σε κλιματικό επίπεδο με εκείνες της Γης για διάφορους λόγους. Πρώτον, οι πλανήτες ποικίλλουν στις αξονικές κλίσεις τους: ο άξονας περιστροφής της Αφροδίτης έχει κλίση μόλις 3 μοίρες, επομένως υπάρχει πολύ λιγότερη εποχική διαφορά μεταξύ των καλοκαιρινών και χειμερινών ηλιοστασίων της Αφροδίτης από αυτές της Γης. Επιπλέον, πλανήτες όπως ο Άρης έχουν λιγότερο κυκλικές τροχιές από τη Γη, πράγμα που σημαίνει ότι οι αποστάσεις τους από τον ήλιο ποικίλλουν πολύ πιο δραματικά από τη δική μας, με αντίστοιχα μεγαλύτερες επιπτώσεις στην εποχική θερμοκρασία.

  Στη γη, η αξονική κλίση μας διαδραματίζει πολύ μεγαλύτερο ρόλο στην καθοδήγηση των ετήσιων εποχών μας από την σχεδόν κυκλική τροχιά μας. Η Γη κάνει την πλησιέστερη ετήσια προσέγγιση του ήλιου περίπου δύο εβδομάδες μετά το ηλιοστάσιο του Δεκεμβρίου , κατά τη διάρκεια του χειμώνα του βόρειου ημισφαιρίου. Η γη είναι πιο απομακρυσμένη από τον ήλιο περίπου δύο εβδομάδες μετά το ηλιοστάσιο του Ιουνίου, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του βόρειου ημισφαιρίου.

Το ηλιοστάσιο μέσα από την ιστορία

Παραδοσιακά, τα ηλιοστάσια βοήθησαν να σημειωθεί η αλλαγή των εποχών. Ωστόσο, οι σημερινοί μετεωρολόγοι χρησιμοποιούν επισήμως αρχεία θερμοκρασίας, όχι ηλιοστάσια ή ισημερίες, για να σχεδιάσουν γραμμές μεταξύ των εποχών.

Για χιλιετίες, οι πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο έχουν επινοήσει τρόπους να γιορτάσουν και να τιμούν αυτά τα ουράνια γεγονότα. Εδώ είναι μερικοί από τους τρόπους με τους οποίους ο κόσμος έχει τιμηθεί τα ηλιοστάσια.

Παρανοήσεις σχετικά με τη μεγαλύτερη ημέρα

Εάν τα ηλιοστάσια σηματοδοτούν τις πιο φωτεινές και πιο σκοτεινές ημέρες του έτους, γιατί οι θερμοκρασίες δεν το αντικατοπτρίζουν;

Εν ολίγοις, είναι επειδή χρειάζεται χρόνος για τη γη και το νερό της Γης να ζεσταθεί και να κρυώσει.  Μπορεί επίσης να έχετε ακούσει ότι από τη στιγμή που η περιστροφή της Γης επιβραδύνεται, κάθε νέο ηλιοστάσιο θέτει ένα νέο ρεκόρ για το ημερήσιο μήκος. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει.

Είναι σίγουρα αλήθεια ότι η περιστροφή της Γης έχει επιβραδυνθεί για δισεκατομμύρια χρόνια, καθώς η Γη χάνει γωνιακή ταχύτητα στις παλίρροιες του πλανήτη μας. Οι γραμμές ανάπτυξης στα ορυκτά κοράλλια δείχνουν ότι πριν από περισσότερα από 400 εκατομμύρια χρόνια, οι ημέρες στη Γη διαρκούσαν λιγότερο από 22 ώρες .

Αρχαίες τοποθεσίες ηλιοστασίου

Στο αρχαίο κόσμο, οι άνθρωποι έχτισαν μια σειρά από μνημεία για να τιμήσουν το ηλιοστάσιο. Ένα παράδειγμα είναι το Newgrange , ένας τεράστιος τύμβος που χτίστηκε στην ιρλανδική ύπαιθρο γύρω στο 3200 π.Χ., περίπου χίλια χρόνια πριν από το Stonehenge. Μια σήραγγα που βλέπει το ηλιοβασίλεμα του ηλιοστασίου τρέχει σε ένα κύριο θάλαμο, όπου μπορει να είχαν τοποθετηθεί νεκροί κάποτε. Ένα μικρό παράθυρο λούζει το θάλαμο με ηλιακό φως για 17 λεπτά

Οι κάτοικοι του Περού, γύρω στο 800 με 100 π.Χ., χάραξαν την έρημο με σχήματα που ονομάζονται γεωγλύφα και συνδέουν τελετουργικά αναχώματα με τον τόπο όπου ο ήλιος του χειμερινού ηλιοστάτου ορίζει στον ορίζοντα. Οι φημισμένες γραμμές Nasca - οι πιθήκοι, οι σαύρες και οι άλλοι γιγαντιαίοι χαρακτήρες που χαράχτηκαν στη γη από μια μετέπειτα περουβιανή κουλτούρα γύρω στο 500 πΧ έως 500 μ.Χ. - διαθέτουν επίσης ευθυγραμμίσεις με το χειμερινό ηλιοστάσιο.

Σύνδεση με τα Χριστούγεννα

Για περισσότερα από δύο δισεκατομμύρια χριστιανούς, το ηλιοστάσιο έχει επισκιαστεί από τα Χριστούγεννα εδώ και καιρό. Όμως, για τον ιστορικό David Gwynn του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, η εγγύτητα των δύο γεγονότων μπορεί να μην είναι ατύχημα. Περίπου το 350 μ.Χ. ο επίσκοπος της Ρώμης (Πάπας Ιούλιος Ι) δήλωσε σε επιστολή προς τον επίσκοπο της Ιερουσαλήμ (Κύριλλος) ότι η 25η Δεκεμβρίου ήταν η εποχή της γέννησης του Χριστού. Το διάταγμα αυτό τελικά έγινε δεκτό από ολόκληρο τον Χριστιανισμό εκτός από την Αρμενική Εκκλησία στην Ανατολή, που πιστεύουν ότι η γέννηση του Χριστού πρέπει να γιορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου. Ο μόνος λόγος για τον οποίο ο δυτικός μας πολιτισμός γιορτάζει τη γέννηση του Χριστού στις 25 Δεκεμβρίου οφείλεται σε αρχαίο παπικό διάταγμα.

Άλλες παραδόσεις ηλιοστασίου χρωματίζουν τις σημερινές χειμερινές εορταστικές εκδηλώσεις. Οι Σκανδιναβοί κάποτε γιόρταζαν τον Juul, ή το Yule, ένα πολυήμερο γλέντι που σηματοδοτούσε την επιστροφή του θεού του ήλιου. Στη Βρετανία, οι Δρυΐδες παρακολούθησαν το ηλιοστάσιο κόβοντας γκι .

Μερικοί αρχαίοι εορτασμοί στα ηλιοστάσια συνεχίζονται και σήμερα. Το φεστιβάλ Yalda του Ιράν σηματοδοτεί την ημέρα που πιστεύεται ότι γεννήθηκε ο Μίθρας, άγγελος φωτός. Η παράδοση υιοθετήθηκε στον Ζωροαστιανισμό και εξακολουθεί να παρατηρείται με το να μένει αργά και να απολαμβάνει τις απολαύσεις όπως το καρπούζι και το ρόδι.

Το φεστιβάλ Dōngzhì της Κίνας σηματοδοτεί την εποχή που το σκοτάδι του χειμώνα αρχίζει να δίνει τη θέση του στο φως. Οι οικογένειες παρατηρούν αυτή τη φορά με την απόλαυση ειδικών τροφίμων, όπως οι λεκιασμένες μπάλες ρυζιού που είναι γνωστές ως tang yuan .